ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

Δημιουργούμε μια στήλη όπου τα νέα παιδιά θα μπορούν να διαβάζουν «καθαρές» τις φιλοσοφικές ρήσεις των Ελλήνων φιλοσόφων, χωρίς σχόλια, ερανισμούς, σημειώσεις, υποσημειώσεις και όλες εκείνες τις αηδιαστικές απόψεις, των «κοιμισμένων» ειδικών. Όσοι ενδιαφέρονται για καθαρή πνευματική τροφή, κάθε εβδομάδα θα διαβάζουν, στην παρούσα στήλη, τα πνευματικά έργα των φιλοσόφων μας.

⁂

«ΔΙΟΓΕΝΗΣ ο Κυνικός»

απάντησε στο περιοδικό Focus, πριν 2.335 χρόνια

Η διαφορά των γνωστικών απ’ τους τρελούς, έλεγε, είναι ένα δάχτυλο, γιατί: Αν περπατάς με τεταμένο το μεσαίο δάχτυλο, σε θεωρούν τρελό, ενώ αν περπατάς με τεταμένο το μικρό, όχι. Ο τρελός από τον γνωστικό απέχει ένα δάχτυλο!!!

Σχόλιο: το πάθος των Γερμανών να οικειοποιούνται την ελληνική γραμματεία είναι γνωστή. Άγνωστη όμως είναι η άγνοιά τους ως προς την κατανόησή της. Η γκάφα (αμορφωσιά θα έλεγα) με την χειρονομία της Αφροδίτης, την πρώτη φορά δεν τους συνέτισε. Το ίδιο και χειρότερο παράδειγμα είναι η δεύτερη γκάφα του περιοδικού, σχετικά με το απλωμένο χέρι της Αφροδίτης.

⁂

ΔΙΟΓΕΝΗΣ ο Κυνικός

Διδάσκει πολιτισμό τους σημερινούς Γερμανούς

Αλλά και πάλι ο διαχρονικός Διογένης έχει την σχετική απάντησή του, απολαύστε τον:

Κάποτε ζητούσε ελεημοσύνη από κάποιον δύστροπο, θα σου δώσω, του είπε, αν με πείσεις! Αν μπορούσα να σε πείσω, θα σε είχα πείσει να πας να κρεμαστείς!

Σχόλιο: Μια απάντηση που σήμερα έπρεπε να είναι στα χείλη όλων μας.

⁂

ΔΙΟΓΕΝΗΣ ο Κυνικός

Φιλοσοφική εξίσωση περί Νόμων

Ας μελετήσουμε με προσοχή τη σκέψη του, για τους νόμους του κράτους. Η διατύπωσή του είναι μοναδική:

Είναι αδύνατον, έλεγε, να υπάρχει κράτος χωρίς νόμους. Χωρίς κράτος δεν μπορεί να προκύψει όφελος από αυτό που είναι πολιτισμένο. Το κράτος είναι πολιτισμένο και δεν υπάρχουν ευεργετήματα που πηγάζουν απ’ τους νόμους χωρίς κράτος. Άρα οι Νόμοι είναι κάτι το πολιτισμένο.

Σχόλιο: Ο Διογένης είναι ακραίο παράδειγμα ελευθερίας σκέψεως και έκφρασης πολιτισμού, την εποχή που λειτουργούσε η Αθηναϊκή «Δημοκρατία».

Αχ βρε Διογένη πόσο ανάγκη σε έχουμε σήμερα!!!

Από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Πάγκαλη, Διογένης ο Κυνικός. Εκδόσεις ΕΛΕΥΣΙΣ.

⁂

ΖΗΝΩΝ Ο Στωικός

Στην άθλια εποχή που ζούμε, οι σκέψεις των φιλοσόφων μας, μας είναι ωφελιμότερες από τις δόσεις των τοκογλύφων εκμεταλλευτών μας.

Καταδίκαζε τους μη γνώστες, που αυτοαποκαλούνταν φιλόσοφοι. Καυτηρίαζε δε την ημιμάθεια: Οι περισσότεροι φιλόσοφοι, έλεγε, είναι άσοφοι στα περισσότερα μεγάλα θέματα και εντελώς αμαθείς στα μικρά και τα τυχαία.

Μήπως τα φερέφωνα του παιδαγωγικού Ινστιτούτου, υπεύθυνα για τη συγγραφή των σχολικών βιβλίων πρέπει να διδαχθούν από τις λίγες αράδες του Ζήνωνα;

Δεν πρέπει ν’ απομνημονεύουμε μόνο λέξεις και φράσεις, αλλά να ασκούμε το μυαλό μας και ν’ απομνημονεύουμε τα ωφέλιμα.

Από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Πάγκαλη, ΖΗΝΩΝ ο Στωικός . Εκδόσεις ΕΛΕΥΣΙΣ.

⁂

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ

 «Από το είναι, στο αέναο γίγνεσθαι»

Είναι χαρά και ευχαρίστηση να ξαναφέρνουμε στην επικαιρότητα το έργο του Ηράκλειτου, μεταφράζοντας και αποκωδικοποιώντας την διάνοια που δοξάζει την πανάρχαια Ελληνική σκέψη και να διαπιστώνεις ό,τι ο Ηράκλειτος δεν ήταν σκοτεινός, αλλά, ήταν είναι και θα είναι, η φωτεινότερη και λαμπερότερη φιλοσοφική παρουσία, από τότε που ο «θείος» Όμηρος, μας παρέδωσε την γλώσσα των θεών όπως αναφέρει συγκεκριμένα. 

Ο Ηράκλειτος είναι ο μεγαλύτερος μύστης–φιλόσοφος που γεννήθηκε ποτέ στον κόσμο! Στοιχεία της φιλοσοφικής του σκέψης βρίσκουμε στον σύγχρονό του Κινέζο φιλόσοφο Λάο–Τσε. Το σωζόμενο σε λίγες γραμμές έργο του μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε σαν πρώτη ύλη «πυρηνικής ενέργειας». Λίγα λόγια περικλείουν το όλον. Για να τον κατανοήσει ο σημερινός άνθρωπος, πρέπει να διαθέτει κάτι περισσότερο, πέραν της κοινής λογικής. Αν η ισότητα του Πυθαγόρα χρειάστηκε να ανεβεί ένα επίπεδο και να τετραγωνιστεί για να ισχύσει, τότε οι ισοδυναμίες του Ηράκλειτου χρειάζεται να ανέβουν στον κύβο, για να ισχύσουν και να κατανοηθούν. Άλλωστε, είναι άξιο λόγου ότι πολλές από τις ρήσεις του Ηράκλειτου εξηγούνται και ισχύουν στη σημερινή εποχή, που έχουμε ξεπεράσει την Νευτώνεια φυσική.

Στις αρχές του περασμένου αιώνα, ο Ινδός φιλόσοφος Ορομπίντο έκανε σπουδαία προσέγγιση, για να εξηγήσει τη σκέψη του Ηράκλειτου, μ’ ένα ολιγοσέλιδο σύγγραμμα, αλλά δεν έγινε κατανοητός «ήταν δύσκολος» για την λογική του δυτικού κόσμου. Ένας άλλος σύγχρονος Ινδός, ο Μπαγκουάν Σρι Ραζνίς, ο επονομαζόμενος Osho, με πολύ όμορφες αναλύσεις-ομιλίες, με ποιητική διάθεση, έφερε τον Ηράκλειτο πιο κοντά μας, αλλά και πάλι λίγα είπε.

Η φιλοσοφική σκέψη του Ηράκλειτου δεν είναι ανάγνωσμα, είναι πνευματικός σπόρος. Δεν μπορούμε να μελετούμε αποσπασματικά και μεμονωμένα τα αποφθέγματά του, αλλά –όπως και ο ίδιος θα ήθελε– να τα συνθέτουμε και μέσα από την συνένωση και την σύγκρουση να παράγουμε το “όλον”. Ο ίδιος, άλλωστε, δεν θέλησε να γίνει κατανοητός απ’ τους πολλούς, αλλά μόνο από εκείνους που έχουν πάρει την απόφαση να καθαρίσουν το χώρο τους, ώστε να χτυπήσει την πόρτα τους ο «Λόγος».

Ο Ηράκλειτος είναι ο πρώτος που εισηγείται την ιδέα του “γίγνεσθαι”, σε αντίθεση με την μέχρι τότε επικρατούσα αρχή του “είναι”. Τα πάντα βρίσκονται σε συνεχή ροή και κίνηση: “τα πάντα ρέουν” αλλά “δεν μπορείς να μπεις δύο φορές στο ίδιο ποτάμι” αφού όχι μόνο τα νερά του ποταμού έχουν αλλάξει, αλλά κι εσύ δεν είσαι ο ίδιος. Όμως δεν εννοεί την “ροή” των πραγμάτων σαν απλή μετατόπιση, αλλά εισάγει την έννοια της συνεχούς «εσωτερικής» αλλαγής. Όλα τα πράγματα εμπεριέχουν το αντίθετό τους, στο οποίο μεταλλάσσονται, για να ξαναβρεθούν κατόπιν στην προτεραία τους κατάσταση. Μιλά για τον νόμο των αντιθέτων, λέγοντας ό,τι καθετί εμπεριέχει το αντίθετό του, με το οποίο μάχεται για να επικρατήσει το ένα ή το άλλο, μόνο για μια στιγμή· την επόμενη στιγμή, η επικράτηση μπορεί να είναι διαφορετική. Τα ενάντια, αυτά που τείνουν προς την γένεση και την δημιουργία, τα ονομάζει πόλεμο και έριδα, κι εκείνα που τείνουν στην καταστροφή διαμέσου της εκπυρώσεως, τα λέει ομόνοια και ειρήνη.

Ακριβώς σ’ αυτή την εσωτερική μάχη των αντιθέτων βρίσκεται η αρμονία του κόσμου. Την θεωρεί κρυμμένη αρμονία, αλλά πανέμορφη. Από την σύγκρουση των αντιθέτων προέρχονται όλα τα φαινόμενα του κόσμου.

Με επιπόλαιη προσέγγιση φαίνεται ότι ο Ηράκλειτος να αρνείται την ενότητα του κόσμου. Τουναντίον, βλέπει την ενότητα μέσα από τη σχέση των αντιθέτων, που από τη μια μεριά μονιάζουν, κι από την άλλη αλληλοσυγκρούονται. Λέει: “από όλα γίνεται το ένα και από το ένα γίνονται όλα”.

Η εσωτερική δυναμική των πραγμάτων του κόσμου οδηγεί σχεδόν αυτόματα στο στοιχείο της φωτιάς, ως κυρίαρχου του κόσμου. Η φωτιά του Ηράκλειτου δεν είναι ακριβώς αυτό που όλοι γνωρίζουμε, αλλά σημειολογεί και αποδίδει στην θερμότητα, τον εσωτερικό πυρετό της κίνησης, της μετάλλαξης και της μεταβολής. Σαν δεύτερο τοποθετεί το υγρό στοιχείο. Όπως η φωτιά είναι ένα σύμβολο και όχι μια κυριολεξία στη φιλοσοφική σκέψη του Ηράκλειτου, έτσι και το νερό είναι το σύμβολο της ρευστότητας. Τα δύο στοιχεία, αποσυμβολίζοντάς τα, μας δίνουν ζεύγη αντιθέτων: θερμό–ψυχρό, ενέργεια–ύλη, κίνηση–αδράνεια. Το νερό δεν είναι βέβαια αδρανές, αλλά η κινητικότητα του νερού είναι σαφώς πιο περιορισμένη από εκείνη της φωτιάς. Η πορεία από την φωτιά στο νερό είναι καθοδική, ώστε να γίνει μετά ανοδική: “ανήφορος, κατήφορος είναι ένα και το αυτό”. Η τροχιά δε από το φως στη σκιά είναι κυκλική και είναι “μάταιο να ψάξεις την αρχή και το τέλος στην περιφέρεια του κύκλου”.

Για τον Ηράκλειτο Θεός και Φύση συνταυτίζονται, αντίθετα με αυτά που ο δυτικός κόσμος έχει μάθει να πιστεύει: ότι η Φύση είναι δημιούργημα του «Θείου». Η Φύση προδίδει τη θεϊκότητα της κάθε στιγμή, μέσα από την πάλη των αντιθέτων και των αντιφάσεών της. Ο άνθρωπος, σαν κομμάτι της Φύσης, εμπεριέχει την θεϊκή φλόγα και υπόκειται στους νόμους των αντιθέτων, στην αντιπαλότητα και στο “αέναο γίγνεσθαι” του κόσμου. Η ειδοποιός διαφορά βρίσκεται στο ότι ο άνθρωπος έχει την… πολυτέλεια να επιλέγει την κατάστασή του: την εγρήγορση ή την αδράνεια. Όπου κι αν βρίσκεται πάντως, συμμετέχει στον κόσμο, μια “και οι κοιμισμένοι είναι συνεργοί για ό,τι συμβαίνει στο σύμπαν”.

Ο Ηράκλειτος πιστεύει ότι όσο η ψυχή του ανθρώπου βρίσκεται σε κατάσταση “ξηρότητας”, τόσο πιο κοντά είναι στην κατάσταση της φωτιάς, του αρχικού δηλαδή στοιχείου, κοντά στη θεία φύση του. Με άλλα λόγια η φωτιά ή η εγρήγορση καίει και εξαγνίζει την ψυχή, την κάνει καθαρότερη, τελειότερη. Η κατάσταση της εγρήγορσης, για την οποία… παραπονιέται ό,τι ο άνθρωπος δεν την πλησιάζει, είναι η κατάσταση του “γίγνεσθαι”. 

Πιστεύει πως οι ψυχές τείνουν, κινούνται –δεν βρίσκονται– προς το υγρό στοιχείο· από το πυρ, από την εσωτερική δυναμική και τη θέρμη, “οσμώνται” προς την ψυχρότητα, τη ρευστότητα και την εσωτερική αδράνεια. Η πρωταρχική κατάσταση του ανθρώπου είναι η θερμή, η θεϊκή και προτείνει την ψυχή σαν τον “εν ημίν θείον σπινθήρα”. Η διαπίστωση της θέσεως αυτής, έρχεται σε αντίθεση με τις σημερινές δοξασίες, αφού η φωτιά είναι για την τιμωρία της ψυχής, ενώ η θέση του Ηράκλειτου ταυτίζει το Φάος–Φως = Χάος = Θεός, δηλαδή την πρωταρχική εσωτερική φωτιά που είναι κτήμα όλων των ανθρώπων, αλλά και της Μάνας φύσης.  

Ζητεί από τον άνθρωπο να βρίσκεται σε εγρήγορση, σε εσωτερική πάλη με τον εαυτό του. Δεν ενδιαφέρεται τόσο για το πού μπορεί να οδηγήσει τον καθένα η αντιπαράθεση με τον εαυτό του, αλλά για την ίδια την αντιπαράθεση. Η ειρήνη και η ομόνοια με τον εαυτό μας, το “βόλεμα”, όπως θα λέγαμε σήμερα, οδηγούν στην καταστροφή μας, εξ αιτίας της αδράνειας. “Ο πόλεμος είναι ο πατέρας όλων” (ο δημιουργός). Η πάλη είναι δημιουργία και ζωή.

Η σκέψη του Ηράκλειτου μας προτρέπει πώς να κατανοήσουμε το ρόλο μας στη Ζωή. Πιστεύει ότι δεν πρέπει να είμαστε κτητικοί, αλλά να συμπορευόμαστε με τους νόμους του σύμπαντος, βοηθώντας συνειδητά με τις πράξεις μας στην εξέλιξή του, κι όχι την καταστροφή του. Μας αποτρέπει απ’ την επιφανειακή μόρφωση και μας οδηγεί στην κατανόηση της γνώσης, γιατί η γνώση διαλύει τα σκοτάδια της αμάθειας, της προκατάληψης, της δεισιδαιμονίας, της άγνοιας και της δουλείας. Ο Ηράκλειτος αντιλαμβάνεται τον άνθρωπο πρώτα κυρίαρχο του εαυτού του, κι’ όχι αντικείμενο εκμετάλλευσης του εαυτού του.

Από την εποχή που έζησε μέχρι σήμερα τον αποκαλούν “σκοτεινό”. Όχι, δεν είναι σκοτεινός, απλά είναι τρομερά συμπυκνωμένος και πυρακτωμένος. Για να τον καταλάβει κανείς, πρέπει να διαλύσει πρώτα τα σκοτάδια που φωλιάζουν στην ψυχή του, και τότε μόνο θα βιώσει το έργο του. Τα σωζόμενα αποφθέγματά του περιέχουν τόση δύναμη, τόση αλήθεια, που φτάνουν να φωτίσουν όλες τις σκοτεινές ψυχές των ανθρώπων του πλανήτη.

Πόλεμος πατήρ πάντων

Από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Πάγκαλη, ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ο φωτεινός. Εκδόσεις ΕΛΕΥΣΙΣ.